Σάββατο 17 Μαρτίου 2007

Το μέλλον απ’ το παρελθόν

«Τα ψεύτικα, τα λόγια τα μεγάλα
μου τα πες με το πρώτο σου το γάλα
μα τώρα που ξυπνήσανε τα φίδια
εσύ φοράς τα αρχαία σου στολίδια...»
Ρεμπέτικο, Ν. Γκάτσος

Τις πρώτες δυο δεκαετίες του 20ου , η Ελλάδα βίωσε με ένταση την πλήρωση και τις ανατροπές των εθνικών στόχων, τα δράματα και τις φυγές προς τα εμπρός. Η εδαφική επέκταση της, η πληθυσμιακή έκρηξη, η Μικρασία κι η προσφυγιά σημάδεψαν το φοβερό το πρόσωπο της Ιστορίας.

Η ιστορική πορεία δεν ήταν χωρίς εντάσεις, πισωγυρίσματα και αδυσώπητες συγκρούσεις πολιτικών, με εξέχουσα αυτή του Βενιζέλου με τον Κωνσταντίνο. Ο εθνικός διχασμός έθεσε τις ρίζες της κατοπινής διάταξης δυνάμεων στην Ελλάδα και προοικονόμησε τον εμφύλιο σπαραγμό 3 δεκαετίες αργότερα.

Η μικρή ιστορική αναδρομή πιο πάνω ίσως να φαίνεται ξεκομμένη από την τρέχουσα επικαιρότητα, που ηδονίζεται στη θέα της κατάρρευσης του μπετόν αρμέ στη Λήδρας, χωρίς να μπαίνει στον κόπο να βασανιστεί πάνω στο σημαίνον και το σημαινόμενο. Κι όμως, ήταν ο Kierkegaard νομίζω που είπε ότι τη ζωή τη ζούμε ατενίζοντας μπροστά, αλλά την κατανοούμε κοιτάζοντας πίσω.

Έρχεται καιρός που ο καθένας πρέπει να κάνει τις επιλογές του. Να αποφασίσει με ποιους θα πάει και ποιους θα αφήσει και μάλιστα, όταν είναι ακόμα καιρός, την ώρα που το διακύβευμα αιωρείται πάνω από τις ζωές των ανθρώπων και τείνει να καταστεί τετελεσμένη μοίρα, και όχι εκ των υστέρων, όταν η ετυμηγορία των καιρών καταγραφεί ανέκκλητα στα κιτάπια Ιστορίας. Έτσι και τώρα, που οι μάντεις σιγούν μπροστά στους οιωνούς, για τα σκοτάδια που σιμώνουν στον ορίζοντα…

Πιστεύω ότι ο τόπος μας ζει σε μια περίοδο μετάβασης. Στην άλλη άκρη του χρονικού τούνελ, μας περιμένουν είτε η διχοτόμηση είτε η συμβίωση σε ένα κοινό κράτος. Γιατί όποιος είναι ευχαριστημένος με τις σημερινές πραγματικότητες, πολύ απλά, υποφέρει από πολιτική μυωπία κι αδυνατεί να δει μπροστά στο χρονικά προβλεπτό ορίζοντα μιας ή δύο, το πολύ, γενεών, όπου μια νέα Κύπρος θα μας περιμένει.

Το πως θα μας φανερωθεί ο μέλλων χρόνος δεν υποτάσσεται σε κάποιον άπιαστο ντετερμινισμό, αλλά εξαρτάται κι από εμάς. Κι αν είναι να μάθουμε κάτι από την Ιστορία μας για να ατενίσουμε με αυτοπεποίθηση μπροστά, ας είναι το ότι η προσπάθεια επιβολής του ενός επί του άλλου είναι ατελέσφορη και μόνο δεινά μπορεί να επιφέρει στην πατρίδα. Κι ότι μια κοινή μας προσπάθεια είναι ότι μας απομένει πια για να απαλλαγούμε από ένα παρόν που βουλιάζει και για να αρθρώσουμε γενναία τα λόγια του μέλλοντος...

Δευτέρα 12 Μαρτίου 2007

Χιούμορ και Εξουσία

«Θα περιμένω τη νύχτα σας αδιάφορος
χαμογελώντας με ψυχρότητα για τις ένδοξες μέρες.
Πίσω από το χάρτινο κήπο σας
πίσω από το χάρτινο πρόσωπό σας
εγώ θα ξαφνιάζω τα πλήθη
ο άνεμος δικός μου
μάταιοι θόρυβοι και τυμπανοκρουσίες επίσημες
μάταιοι λόγοι.
Μην αμελήσετε.
Πάρτε μαζί σας νερό.
Το μέλλον μας θα έχει πολύ ξηρασία.»

Μιχάλης Κατσαρός, «Θα σας περιμένω»


Στο «Όνομα του Ρόδου», το βιβλίο του Ουμπέρτο Έκο, ο μοναχός-βιβλιοθηκάριος Μαλαχίας είναι ο φύλακας του βιβλίου του Αριστοτέλη «Περί Κωμωδίας». Ο μοναχός, φοβούμενος τη διαβρωτική (κατά την άποψη του) λειτουργία του γέλιου και με μοναδική έγνοια να προστατέψει τη θρησκεία από αυτό, λέει, καταδικάζοντας το: «Το γέλιο είναι άμεσο, μεταδοτικό, εξαιρετικά αποτελεσματικό αφού μπορεί και καταστρέψει ένα ιδεολογικό οικοδόμημα που χτίζεται με πολύ κόπο για να θεμελιώσει μια εξουσία, άρα είναι η πιο επικίνδυνη απ' όλες τις αρετές.»

Από το 1327, χρονολογία που διαδραματίζεται η μυθιστορία του Έκο, τα χρόνια έχουν κυλήσει, τα πρόσωπα έχουν αλλάξει, οι δομές της κοινωνίας έχουν αναδιαρθρωθεί, αλλά αυτό που παραμένει αναλλοίωτη σταθερά είναι η σάπια καρδιά της εξουσίας και η έλλειψη ανεκτικότητας της απέναντι στο χιούμορ. Και αυτό γιατί στην πραγματικότητα κάθε εξουσία τρέμει κάθε τι άγνωστο, καινούργιο ή διαφορετικό. Καμία εξουσία δεν διαθέτει χιούμορ και φαντασία. Πανικοβάλλεται μπροστά σε κάθε καινοτομία που έχει καταγγελτικό ή εξωσυμβατικό λόγο.

Κι όχι τυχαία, αφού κάτω από την επιφανειακή αθωότητα ενός ευφυολογήματος, ενός σατυρικού σχολίου κρύβεται μια κριτική θεώρηση των πραγμάτων, μια διαφορετική φωνή, που εμπεριέχει και μια αυτεπίστροφη λειτουργία σε αυτόν που την αρθρώνει. Ας θυμηθούμε το ανατρεπτικό λαϊκό χιούμορ και όλες τις μορφές αποστασιοποίησης που όλοι μας πετυχαίνουμε ως ένα βαθμό, να βγαίνουμε δηλαδή από τις άμεσες εντυπώσεις μας και να τις βλέπουμε με κριτικό μάτι, έτσι ώστε τα βιώματά μας να είναι συγχρόνως βιώματα αλλοτρίωσης και αποστασιοποίησης από την αλλοτρίωση.

Φυσικά, το χιούμορ δεν έχει καμία σχέση με την απαξίωση και τη γελοιοποίηση που προσιδιάζουν στη χλεύη, αφού η πρόθεση σε αυτή την περίπτωση είναι ιδιοτελής και μειωτική. Ακόμα και στις δυσκολότερες στιγμές μιας κοινωνίας, το χιούμορ παραμένει το τελευταίο όπλο των «από κάτω». Και ιδωμένο από μια άλλη γωνία: «Το κωμικό", γράφει ο Έκο, "από κοινωνική άποψη θα συνεχίζει να προκαλεί διακρίσεις: όποιος σατιρίζει τον εαυτό του ή αποδέχεται τη σάτιρα, θ' αποδεικνύει την κοινωνική του ανωτερότητα, κι όποιος δεν θα μπορεί να επιτρέπει στον εαυτό του αυτή την πολυτέλεια, θα αποκαλύπτει δημόσια την κατωτερότητά του". Όπερ, η ταξικότητα μιας κοινωνίας δεν υπάρχει μόνο όπως την περιέγραψε ο Μαρξ, αφού όποιος κάνει πλάκα βρίσκεται ipso facto απέναντι από την εξουσία, άρα σε μια άλλη κάστα….

Ανακαλώ στη μνήμη τις δηλώσεις των δημοσίων προσώπων, που αναφέρονται στην αναγκαιότητα ελέγχου της εξουσίας και πόσο ευπρόσδεκτο είναι όταν αυτό γίνεται με χιούμορ από δημοσιογράφους, σκιτσογράφους, ακόμα και από τους πολίτες στις καθημερινές τους συναναστροφές. Ευτυχώς, πλέον μπορούμε να ξεχωρίζουμε τις φενάκες και τα παχιά λόγια….

Τελευταία σκέψη για να δέσουν τα πιο πάνω: Από το 1327, λοιπόν, οι θεματοφύλακες της εκάστοτε καθεστηκυίας τάξης πραγμάτων θέλησαν να ελέγξουν το γέλιο και τη συνακόλουθη απελευθέρωση και απομυθοποίηση της σοβαροφάνειας που αυτό συνεπάγεται. Το ότι αιώνες μετά συνεχίζουμε να γελάμε βροντερά, αποτελεί απόδειξη ότι οι κάθε λογής εντεταλμένοι Μαλαχίες έχουν αποτύχει οικτρά σε κάθε προσπάθεια περιορισμού και επιβολής τους....

Σάββατο 3 Μαρτίου 2007

Στη χώρα της διαστροφής των νοημάτων

«δεν απορώ, ούτε καταλαβαίνω
πως συνεχίζω να υπάρχω μ' όλα αυτά
θέλω να βγω από εδώ μέσα και όμως μένω
σε μια ομίχλη που ναρκώνει την καρδιά»

ΤΡΥΠΕΣ, «Αμνησία»

Η επικαιρότητα φέρνει μερικές διαβολικές συμπτώσεις και σε τέτοιο βαθμό, ορισμένες φορές, που φαινομενικά άσχετα μεταξύ τους γεγονότα, συνδέονται μεταξύ τους κατά παράδοξο τρόπο.

Η πρώτη είδηση αφορά την πρόσφατη δημοσκόπηση στα κατεχόμενα που έδειξε ότι το 65% του πληθυσμού επιθυμεί λύση δύο κρατών. Η δεύτερη αφορά τις οικονομικές συναλλαγές της Εκκλησίας και την εμπλοκή της στις επιθέσεις και αντεπιθέσεις εξαγοράς των διαφόρων τραπεζών. Και η τρίτη αφορά την απαίτηση της Εκκλησίας να έχει λόγο στο διορισμό του εκάστοτε Υπουργού Παιδείας.

Εκ πρώτης, οι τρεις πιο πάνω ειδήσεις δεν φαίνεται να έχουν κάποια σχέση μεταξύ τους. Άλλη μια μέρα βαρετής ειδησεογραφίας θα μπορούσε να σκεφτεί κάποιος. Κι όμως, πιστεύω ότι εκεί που συναντιούνται, είναι στον τρόπο που εμφανίζονται οι στρεβλές αντιλήψεις και αντιδράσεις που επικρατούν σε αυτό τον τόπο.

Για την πρώτη είδηση, η αντίδραση ήταν να χρησιμοποιήσουμε τα αποτελέσματα της δημοσκόπησης ώστε να επιχειρηματολογήσουμε για την έλλειψη πρόθεσης επίλυσης της άλλης πλευράς. Βέβαια, το μπούμερανγκ επιστρέφει αμέσως και για πολλούς λόγους. Μια δημοσκόπηση αποτυπώνει σε μια δεδομένη στιγμή μόνο κάποιες τάσεις. Ανάλογες δημοσκοπήσεις που ευνοούν τις διχοτομικές τάσεις υπάρχουν και για την πλευρά μας. Και τέλος, αντί να προβληματιστούμε για τα βαθύτερα αίτια αυτής της τάσης και να αναζητήσουμε λύσεις, προστρέχουμε να εκμεταλλευθούμε μικροπολιτικά αυτό το αποτέλεσμα. Διαστροφή;

Η δεύτερη είδηση προβληματίζει σε ένα άλλο επίπεδο. Είναι καιρό τώρα που η Εκκλησία επαναλαμβάνει συνεχώς: «Τα του Καίσαρος, τα του Καίσαρος, τα του Καίσαρος», ξεχνώντας φαρισαϊκά «τα του Θεού». Η εικόνα που εκπέμπει είναι μιας απέραντης Α.Ε., που το μόνο που την ενδιαφέρει είναι οι ισολογισμοί, οι μπίζνες και η κερδοφορία. Η αποκλειστική ενασχόλησή της με τα εγκόσμια και η ανερυθρίαστη ταύτιση της με την απόλυτη έκφραση του καπιταλισμού, δηλαδή τις τράπεζες, προκαλεί αλγεινή εντύπωση στον κάθε νοήμονα άνθρωπο. Κι ακόμα, οι μηχανορραφίες των αρχιεπισκοπικών εκλογών έχουν ήδη λησμονηθεί. Διαστροφή;

Η τρίτη είδηση αφορά τη διαχρονική απαίτηση της Εκκλησίας στα θέματα Παιδείας. Όσοι από εμάς τους αφελείς θεωρούσαμε ότι ζούσαμε σε ένα κοσμικό κράτος, μάλλον έχουμε διαψευσθεί. Οι ορθόδοξοι αγιατολάχ επιμένουν να κάνουν… προσωπικό interview στους υποψηφίους, ώστε να διαπιστώσουν την καταλληλότητα τους για τη θέση. Κι όμως, αυτό δεν έχει καμιά σχέση με το πώς λειτουργεί ένα συντεταγμένο, ευνομούμενο κράτος. Στην Ευρώπη αυτά τα προβλήματα έχουν λυθεί εδώ και 100-150 χρόνια και εμείς εδώ ακόμα συζητούμε για τα αυτονόητα. Διαστροφή;

Οι τρεις αυτές ειδήσεις είναι ενδεικτικές μόνο. Είμαι σίγουρος ότι θα μπορούσαν να βρεθούν πλειάδα αντίστοιχων παραδειγμάτων, που να καταδεικνύουν αυτό που ειπώθηκε στην αρχή, ότι, δηλαδή, η αντίληψη που μας επιβάλλεται για την πραγματικότητα και το πολιτικό γίγνεσθαι οδηγεί σε στρεβλώσεις, στις οποίες εθίζονται οι πολίτες και δεν αντιδρούν. Η άρνηση μας μπροστά στα φαινόμενα είναι μονόδρομος…